જ્યારે તમે "મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમ" શબ્દ સાંભળો છો, ત્યારે તમે વિચારી શકો છો કે તે ધીમી અથવા અસ્થિર ચયાપચય સાથે સંબંધિત છે, પરંતુ સ્થિતિ ખરેખર વધુ જટિલ છે. તે ત્યારે થાય છે જ્યારે ઘણા સ્વાસ્થ્ય પરિબળો (વિચારો કે હાઈ બ્લડ પ્રેશર અને કોલેસ્ટ્રોલ) એકસાથે આવે છે અને ડાયાબિટીસ અને હૃદય રોગ જેવા વધુ ગંભીર રોગોના વધતા જોખમ તરફ નિર્દેશ કરે છે.
તે ચોક્કસ ઘરનું નામ ન હોવાથી, તમારે આ સ્થિતિ વિશે જાણવાની જરૂર છે અને તમે તેને ટાળવા માટે શું કરી શકો છો અથવા તેને ઉલટાવવામાં પણ મદદ કરી શકો છો તે અહીં છે.
મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમ શું છે?
સિન્ડ્રોમને જોખમ પરિબળોના જૂથ તરીકે વિચારો, ખાસ કરીને, હાઈ બ્લડ પ્રેશર, હાઈ ટ્રાઇગ્લિસરાઈડ્સ, હાઈ બ્લડ સુગર, નીચું એચડીએલ ("સારા") કોલેસ્ટ્રોલ અને પેટની સ્થૂળતા, જે ક્રોનિક રોગ બની શકે છે. દીર્ઘકાલિન રોગ નિવારણમાં માર્ચ 2017 માં પ્રકાશિત થયેલા એક અભ્યાસ અનુસાર, આ સ્થિતિ હૃદય રોગના તમારા જોખમને બમણું કરી શકે છે અને પ્રકાર II ડાયાબિટીસ વિકસાવવાની તમારી તકોને પાંચ ગણી વધારી શકે છે. તે સંધિવા, વિવિધ પ્રકારના કેન્સર અને વહેલા મૃત્યુ સાથે પણ સંકળાયેલું છે.
મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં 34% પુખ્ત વયના લોકોને અસર કરે છે, અગાઉના અભ્યાસ મુજબ, 35 વર્ષ પહેલાંની સરખામણીમાં 20% થી વધુનો વધારો થયો છે. આ સ્થિતિ વિકસાવવાની તમારી તકો પણ ઉંમર સાથે વધે છે.
મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમ એ એક મહાન ચેતવણીના સાધન જેવું છે કે તમને ડાયાબિટીસ અથવા હૃદય રોગ થવાનું જોખમ છે. આમાં પગલું ભરવાનો અને વસ્તુઓ બદલવા માટેના પ્રયત્નોને બમણા કરવાનો આ યોગ્ય સમય છે. મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમ માટે લાયક ઠરેલા લોકોમાં ઝડપથી વધારો થયો છે જેઓ મોટાભાગે વજનવાળા અને મેદસ્વી લોકોની વધતી સંખ્યા, વસ્તી-સ્તરના આહારમાં ફેરફાર અને શારીરિક પ્રવૃત્તિમાં ઘટાડો થવાને કારણે છે.
સંભવતઃ શું થઈ રહ્યું છે તે એ છે કે કેટલાક લોકો કે જેઓ વધુ વજનવાળા અથવા મેદસ્વી હોય છે, શરીર ચયાપચયની રીતે પોતાને પુનર્સ્થાપિત કરવાનું શરૂ કરે છે, જે આખરે ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકારની સ્થિતિ તરફ દોરી જાય છે. તે ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકાર કોરોનરી ધમનીઓમાં બળતરા અને અસામાન્ય કોલેસ્ટ્રોલ પ્રોફાઇલ તરફ દોરી શકે છે, જે ધીમે ધીમે ડાયાબિટીસ અને કોરોનરી હૃદય રોગ તરફ દોરી જાય છે.
મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમનું નિદાન કેવી રીતે થાય છે?
તમે પહેલાથી જ જાણો છો કે શું કરવું. તમારા વાર્ષિક ચેકઅપ દરમિયાન, તમારા ડૉક્ટર તમારી ઊંચાઈ, વજન અને બ્લડ પ્રેશર જુએ છે અને તમારા કોલેસ્ટ્રોલ અને બ્લડ સુગર લેવલ જેવી બાબતોને માપવા માટે પરીક્ષણો ચલાવે છે. જો વિવિધ માપદંડોમાં અસામાન્ય સ્તરો દેખાય તો તે અથવા તેણી ચેતવણી પર રહેશે.
મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમનું નિદાન કરતી વખતે, ડોકટરો નીચેનામાંથી ઓછામાં ઓછા ત્રણ માટે જુએ છે:
- કમરનો ઘેરાવો: સ્ત્રીઓ માટે 88 સેન્ટિમીટરથી વધુ અને પુરુષો માટે 101
- ટ્રાઇગ્લિસરાઇડ સ્તર: 150 mg/dL અથવા તેથી વધુ
- HDL કોલેસ્ટ્રોલ: સ્ત્રીઓ માટે 50 mg/dL કરતાં ઓછું અને પુરુષો માટે 40 mg/dL
- બ્લડ પ્રેશર: 130/85 mmHg અથવા તેથી વધુ
- ઉપવાસ રક્ત ખાંડનું સ્તર: 100 mg/dL અથવા તેથી વધુ
લોકોને ડાયાબિટીસ અથવા CHD થાય તે પહેલાં આ જોખમી પરિબળો ક્લસ્ટર અને એક સાથે અસ્તિત્વમાં હોય તેવું લાગે છે. જ્યારે તમને એકમાં નોંધપાત્ર સ્તર મળે છે, ત્યારે તે અન્યનું મૂલ્યાંકન કરવાનો સંકેત છે.
જો તે નિયંત્રિત ન થાય તો શું થાય છે?
સિન્ડ્રોમ માત્ર તમને ડાયાબિટીસના જોખમમાં મૂકે છે અને હૃદય રોગ, પરંતુ તમે સ્ટ્રોક, નોન-આલ્કોહોલિક ફેટી લિવર ડિસીઝ, પોલિસિસ્ટિક ઓવરી સિન્ડ્રોમ અને સ્લીપ એપનિયાના તમારા જોખમને પણ વધારી શકો છો. ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકો માટે, તે ચેતા અને રેટિનાને નુકસાન થવાની સંભાવના પણ વધારી શકે છે.
ખાતરી કરો કે તમારી પાસે એક સારા પ્રાથમિક સંભાળ ડૉક્ટર છે અને તમારા માટે તંદુરસ્ત વજન અને બ્લડ પ્રેશર શું માનવામાં આવે છે અને તમારે ડાયાબિટીસ જેવી પરિસ્થિતિઓ માટે તપાસ કરવાની જરૂર છે કે કેમ તે વિશે તેની સાથે વાત કરો.
જોખમ કેવી રીતે ઘટાડવું?
મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમના તમારા જોખમને ઘટાડવા અથવા જો તમને તેનું નિદાન થયું હોય તો તેને ઉલટાવામાં મદદ કરવાની સરળ રીતો છે.
વજન ગુમાવી
વજન ઘટાડવું દરેક વ્યક્તિગત જોખમ પરિબળ અને સામાન્ય રીતે મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમ વિકસાવવાની તમારી તકોનો સામનો કરી શકે છે. પરંતુ તમે ફેરફારો જાળવી શકો તેની ખાતરી કરવા માટે ધીમા અને સ્થિર જાઓ. તમારા શરીરના વજનમાં 5-10% ઘટાડો કરવાનો પ્રયાસ કરો.
વધુ ખસેડો
વ્યાયામ મદદ કરે છે, પરંતુ તમારે અઠવાડિયામાં પાંચ વખત જીમમાં કસરત કરવાની જરૂર નથી. તમે ચાલી શકો છો, તરી શકો છો, યોગ અથવા બગીચોનો અભ્યાસ કરી શકો છો, જે કંઈપણ વધુ આગળ વધી રહ્યું છે.
શારીરિક પ્રવૃત્તિ માર્ગદર્શિકા દર અઠવાડિયે ઓછામાં ઓછી 150 મિનિટની મધ્યમ-તીવ્રતાની શારીરિક પ્રવૃત્તિ (જેમ કે ચાલવું) અથવા 75 મિનિટની જોરદાર-તીવ્રતાની પ્રવૃત્તિ (જેમ કે દોડવાની) ભલામણ કરે છે. તમે 20- અથવા 30-મિનિટના વર્કઆઉટ્સ શેડ્યૂલ કરી શકો છો, પરંતુ જો તમારી પાસે સમય ઓછો હોય, તો તમારા સમયને નાના અંતરાલોમાં વિભાજીત કરવાનું ઠીક છે.
જ્યારે તંદુરસ્ત આહાર સાથે જોડવામાં આવે ત્યારે વ્યાયામ વધુ અસરકારક છે.
તમારા આહારને સમાયોજિત કરો
તમે જે ખાઓ છો તે પણ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ અને સાદી શર્કરામાં વધુ માત્રામાં ખોરાક એ મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમ માટે જોખમી પરિબળ છે, તેથી તમારા શુદ્ધ કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ અને અન્ય ઉચ્ચ-ગ્લાયકેમિક ખોરાકનું સેવન મર્યાદિત કરો. સોડા અને સ્પોર્ટ્સ ડ્રિંક્સ જેવા સુગરયુક્ત પીણાંને ટાળવું શ્રેષ્ઠ છે. પીણાંમાં કાર્બોહાઇડ્રેટ્સનું પ્રમાણ વધુ હોય છે અને તે બ્લડ સુગરના અસામાન્ય સ્તરનું જોખમ વધારે છે. તેમને ઘટાડવું એ સરળતાથી ઓળખી શકાય તેવો હેતુ છે.
આહારનું પાલન કરવું શ્રેષ્ઠ છે જેમાં આખા અનાજ, ચિકન અને માછલી જેવા દુર્બળ પ્રોટીન, હૃદય-સ્વસ્થ ચરબી અને પુષ્કળ શાકભાજી અને ફળોનો સમાવેશ થાય છે. ન્યુટ્રિએન્ટ્સ જર્નલમાં પ્રકાશિત સપ્ટેમ્બર 2019ના મેટા-વિશ્લેષણમાં જાણવા મળ્યું છે કે ખાવાની આ પદ્ધતિ મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમનું જોખમ ઓછું કરે છે.