શા માટે કેટલીક સગર્ભા સ્ત્રીઓને ડાયાબિટીસ થાય છે?

ડાયાબિટીસ એ એક રોગ છે જે ત્યારે થાય છે જ્યારે લોહીમાં ખૂબ વધારે ગ્લુકોઝ (ખાંડ) હોય છે અને તેનો ઊર્જા માટે ઉપયોગ થતો નથી. જ્યારે તે ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન વિકસે છે, ત્યારે તેને સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ કહેવામાં આવે છે.

તે સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન સૌથી સામાન્ય તબીબી વિકૃતિઓમાંની એક છે, તેથી જો તમે ગર્ભવતી હો અથવા તમને તે છે કે કેમ તે અંગે શંકા હોય, તો નીચે તમને આ સ્થિતિ સાથે સંબંધિત બધું જ મળશે.

સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ એટલે શું?

સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન, કેટલીક સ્ત્રીઓમાં હાઈ બ્લડ સુગરનું સ્તર વધે છે. આ સ્થિતિ સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ મેલીટસ (GDM) અથવા સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ તરીકે ઓળખાય છે. તે સામાન્ય રીતે વચ્ચે થાય છે ગર્ભાવસ્થાના 24 અને 28 અઠવાડિયા. સ્પેનમાં, આશરે 9 માંથી 100 સગર્ભા સ્ત્રીઓને સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ (9%) થાય છે.

જો આ ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન થાય છે, તો તેનો અર્થ એ નથી કે તમને આ રોગ પહેલાં થયો હતો, ન તો તમને તે પછીથી થશે. પરંતુ એ વાત સાચી છે કે તે ભવિષ્યમાં ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસ થવાનું જોખમ વધારે છે. વધુમાં, તેનો ઉકેલ ન લાવવાના કિસ્સામાં, તે બાળકને ડાયાબિટીસ વિકસાવવાનું જોખમ અને માતા અને બાળક માટે ગર્ભાવસ્થા અને બાળજન્મ દરમિયાન જટિલતાઓનું જોખમ વધારી શકે છે.

સગર્ભાવસ્થાના ડાયાબિટીસ માટે તે ખૂબ સામાન્ય નથી લક્ષણ જો તમે કોઈ ચિહ્નો અનુભવો છો, તો તે હળવા હોઈ શકે છે. જો કે, તેમાં થાક, અસ્પષ્ટ દ્રષ્ટિ, અતિશય તરસ, પેશાબ કરવાની અતિશય ઇચ્છા અને નસકોરા છે.

એવી સ્ત્રીઓ છે જેઓ વધારે છે જોખમ સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસના વિકાસ માટે. ખાસ કરીને, જો તમારી ઉંમર 25 થી વધુ હોય, હાઈ બ્લડ પ્રેશર હોય, ડાયાબિટીસનો પારિવારિક ઈતિહાસ હોય, સગર્ભા બનતા પહેલા વધારે વજન હોય અથવા ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન વધુ પડતું વજન વધી જાય તો શક્યતા વધી જાય છે. જો તમે બહુવિધ બાળકોને જન્મ આપતા હોવ, જો તમને ભૂતકાળમાં સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ થયો હોય અથવા કસુવાવડ થઈ હોય તો પણ તે થઈ શકે છે. તે પોલિસિસ્ટિક અંડાશયના સિન્ડ્રોમ અને ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકાર સાથે સંકળાયેલ અન્ય પરિસ્થિતિઓ ધરાવતી સ્ત્રીઓમાં પણ સામાન્ય છે.

સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસને બે વર્ગોમાં વહેંચવામાં આવે છે. આ વર્ગ એ 1 સગર્ભાવસ્થા સમયના ડાયાબિટીસનું વર્ણન કરવા માટે વપરાય છે જેને માત્ર આહાર દ્વારા નિયંત્રિત કરી શકાય છે. તેનાથી વિપરીત, ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકો વર્ગ એ 2 સ્થિતિને નિયંત્રિત કરવા માટે તેમને ઇન્સ્યુલિન અથવા મૌખિક દવાઓની જરૂર પડશે.

ગર્ભાવસ્થામાં ડાયાબિટીસના કારણો

સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસનું ચોક્કસ કારણ હજી સ્પષ્ટ નથી, પરંતુ હોર્મોન્સ સંભવિત ભૂમિકા ભજવે છે. જ્યારે તમે ગર્ભવતી હો, ત્યારે તમારું શરીર અમુક હોર્મોન્સની વધેલી માત્રા ઉત્પન્ન કરે છે, જેમ કે હ્યુમન પ્લેસેન્ટલ લેક્ટોજન અને હોર્મોન્સ જે ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકાર વધારે છે.

આ હોર્મોન્સ તેઓ પ્લેસેન્ટાને અસર કરે છે અને ગર્ભાવસ્થા જાળવવામાં મદદ કરે છે. સમય જતાં, શરીરમાં આ હોર્મોન્સનું પ્રમાણ વધે છે. આ શરીરને ઇન્સ્યુલિન પ્રત્યે પ્રતિરોધક બનાવવાનું શરૂ કરી શકે છે, હોર્મોન જે રક્ત ખાંડને નિયંત્રિત કરે છે.

ઇન્સ્યુલિન રક્તમાંથી ગ્લુકોઝને કોષોમાં ખસેડવામાં મદદ કરે છે, જ્યાં તેનો ઉપયોગ ઊર્જા માટે થાય છે. સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન, શરીર કુદરતી રીતે ઇન્સ્યુલિન માટે થોડું પ્રતિરોધક બને છે, તેથી બાળકને પસાર કરવા માટે લોહીના પ્રવાહમાં વધુ ગ્લુકોઝ હોય છે. જો ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકાર ખૂબ મજબૂત બને છે, તો તમારા લોહીમાં શર્કરાનું સ્તર અસાધારણ રીતે વધી શકે છે અને આ સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ તરફ દોરી શકે છે.

ડાયગ્નોસ્ટિક પરીક્ષણો

સગર્ભા સ્ત્રીઓ ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન વિવિધ પરીક્ષણોમાંથી પસાર થાય છે તે કોઈ સંયોગ નથી. ઘણા ડોકટરો સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસના ચિહ્નો માટે નિયમિત તપાસની તરફેણ કરે છે. જો તમને તમારી ગર્ભાવસ્થાના પ્રારંભમાં ડાયાબિટીસ અને સામાન્ય રક્ત ખાંડના સ્તરનો કોઈ જાણીતો ઇતિહાસ ન હોય, તો જ્યારે તમે ગર્ભાવસ્થાના 24 અને 28 અઠવાડિયા સુધી પહોંચશો ત્યારે તમારા ડૉક્ટર તમને સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ માટે તપાસ કરશે.

ગ્લુકોઝ પડકાર

કેટલાક ડોકટરો ગ્લુકોઝ ચેલેન્જ ટેસ્ટથી શરૂઆત કરી શકે છે. આ ટેસ્ટ માટે કોઈ તૈયારીની જરૂર નથી. તમે ફક્ત ગ્લુકોઝ સોલ્યુશન પીશો. એક કલાક પછી, તમને રક્ત પરીક્ષણ પ્રાપ્ત થશે. જો તમારી બ્લડ સુગર વધારે હોય, તો ડૉક્ટર ત્રણ કલાક માટે ઓરલ ગ્લુકોઝ ટોલરન્સ ટેસ્ટ કરી શકે છે.

કેટલાક ડોકટરો ગ્લુકોઝ ચેલેન્જ ટેસ્ટને સંપૂર્ણપણે છોડી દે છે અને માત્ર બે કલાકની ગ્લુકોઝ ટોલરન્સ ટેસ્ટ કરે છે, જે નીચે સમજાવેલ છે.

એક પગલું પરીક્ષણ

ડૉક્ટર ઉપવાસના રક્ત ખાંડના સ્તરનું મૂલ્યાંકન કરીને શરૂ કરશે. તે તમને 75 ગ્રામ કાર્બોહાઈડ્રેટ ધરાવતું સોલ્યુશન પીવા માટે કહેશે. ત્યારપછી તેઓ એક કલાક અને બે કલાક પછી તમારા બ્લડ સુગરનું સ્તર ફરી તપાસશે. જો તમારી પાસે નીચેનામાંથી કોઈપણ બ્લડ સુગર મૂલ્યો હોય તો તમને સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ હોવાનું નિદાન થવાની સંભાવના છે:

• ઉપવાસ બ્લડ સુગર લેવલ 92 મિલિગ્રામ પ્રતિ ડેસિલિટર (mg/dL) કરતા વધારે અથવા તેની બરાબર
• બ્લડ સુગર લેવલ એક કલાકમાં 180 mg/dL કરતા વધારે અથવા બરાબર
• બે કલાક બ્લડ સુગર લેવલ 153 mg/dL કરતા વધારે અથવા બરાબર

બે સ્ટેપ ટેસ્ટ

બે-પગલાની કસોટી માટે, તમારે ઉપવાસ કરવાની જરૂર નથી. તમને 50 ગ્રામ ખાંડ ધરાવતું સોલ્યુશન પીવા માટે કહેવામાં આવશે. ત્યારબાદ તેઓ એક કલાક પછી બ્લડ સુગર લેવલનું પરીક્ષણ કરશે. જો તે સમયે બ્લડ સુગર લેવલ 130 mg/dL અથવા 140 mg/dL કરતા વધારે અથવા બરાબર હોય, તો તેઓ બીજા દિવસે ફોલો-અપ ટેસ્ટ કરશે. આ નક્કી કરવા માટેની થ્રેશોલ્ડ ડૉક્ટર પોતે નક્કી કરે છે.

બીજા પરીક્ષણમાં, ડૉક્ટર તમારા ઉપવાસના રક્ત ખાંડના સ્તરને માપવા દ્વારા શરૂ કરશે. તેઓ તમને 100 ગ્રામ ખાંડ સાથે સોલ્યુશન પીવા માટે કહેશે. ત્યારબાદ તેઓ એક, બે અને ત્રણ કલાક પછી લોહીના સ્તરનું વિશ્લેષણ કરશે.

જો તમારી પાસે નીચેનામાંથી ઓછામાં ઓછા બે મૂલ્યો હોય તો તમને સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ હોવાનું નિદાન થવાની સંભાવના છે:

• ઉપવાસ રક્ત ખાંડનું સ્તર 95 mg/dL અથવા 105 mg/dL કરતા વધારે અથવા બરાબર
• 180 mg/dL અથવા 190 mg/dL કરતા એક કલાકમાં બ્લડ સુગર લેવલ
• બે કલાક બ્લડ સુગર લેવલ 155 mg/dL અથવા 165 mg/dL કરતા વધારે અથવા બરાબર
• ત્રણ કલાક બ્લડ સુગર લેવલ 140 mg/dL અથવા 145 mg/dL કરતા વધારે અથવા બરાબર

શું સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસની સારવાર છે?

જો તમને સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ હોવાનું નિદાન થયું હોય, તો સારવાર આખા દિવસ દરમિયાન બ્લડ સુગરના સ્તર પર નિર્ભર રહેશે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, તમારા ડૉક્ટર ભલામણ કરશે કે તમે ભોજન પહેલાં અને પછી તમારી રક્ત ખાંડ તપાસો. સ્થિતિનું નિરીક્ષણ કરવાની પણ ભલામણ કરવામાં આવે છે સ્વસ્થ ખાવું અને કરી કસરત નિયમિતપણે.

કેટલાક કિસ્સાઓમાં, તેઓ પણ સૂચવવામાં આવી શકે છે ઇન્સ્યુલિન ઇન્જેક્શન જો જરૂરી હોય તો. જોકે સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ ધરાવતી માત્ર 10 થી 20 ટકા સ્ત્રીઓને બ્લડ સુગરને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરવા માટે ઇન્સ્યુલિનની જરૂર હોય છે. પ્રસૂતિ થાય ત્યાં સુધી તે ઇન્સ્યુલિનના ઇન્જેક્શન પણ લખી શકે છે. હાઈપોગ્લાયકેમિઆ ટાળવા માટે ભોજન અને કસરતના સંબંધમાં ઈન્સ્યુલિનના ઈન્જેક્શનના યોગ્ય સમય વિશે ડૉક્ટરને પૂછો.

જો કે, જો ડૉક્ટર યોગ્ય જણાશે, તો તે ખાસ ગ્લુકોઝ મોનિટરિંગ ડિવાઇસની મદદથી બ્લડ સુગર લેવલનું નિરીક્ષણ કરવાની પણ ભલામણ કરશે. ત્યાંથી, નિષ્ણાત તમને સલાહ આપશે કે જો લોહીમાં શર્કરાનું પ્રમાણ ખૂબ ઓછું થઈ જાય અથવા તે હોવું જોઈએ તેના કરતા સતત વધી જાય તો શું કરવું.

સગર્ભા સ્ત્રીઓ માટે વિશેષ આહાર

સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસને નિયંત્રિત કરવા માટે સંતુલિત આહાર ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ખાસ કરીને, આ પ્રકારની ડાયાબિટીસ ધરાવતી સ્ત્રીઓએ કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ, પ્રોટીન અને ચરબીના સેવન પર વિશેષ ધ્યાન આપવું જોઈએ. નિયમિત રીતે ખાવાથી, દર બે કલાક સુધી, લોહીમાં શર્કરાના સ્તરને નિયંત્રિત કરવામાં પણ મદદ મળી શકે છે.

આ માટે કાર્બોહાઈડ્રેટ, બ્લડ સુગરના સ્પાઇક્સને રોકવામાં મદદ કરવા માટે આ પોષક તત્વોથી સમૃદ્ધ ખોરાકને યોગ્ય રીતે અલગ કરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. તમારે દરરોજ કેટલા કાર્બોહાઈડ્રેટ ખાવા જોઈએ તે નક્કી કરવામાં ડૉક્ટર અથવા ન્યુટ્રિશનિસ્ટ તમને મદદ કરશે. સ્વસ્થ કાર્બોહાઇડ્રેટ પસંદગીઓમાં આખા અનાજ, ભૂરા ચોખા, કઠોળ, સ્ટાર્ચયુક્ત શાકભાજી અને ઓછી ખાંડવાળા ફળોનો સમાવેશ થાય છે.

બીજી બાજુ, સગર્ભા સ્ત્રીઓએ બે થી ત્રણ સર્વિંગ વચ્ચે ખાવું જોઈએ પ્રોટીન આજ સુધીનુ. પ્રોટીનનો શ્રેષ્ઠ સ્ત્રોત દુર્બળ માંસ અને મરઘાં, માછલી અને ટોફુ છે. ઇંડા, ડેરી અને કઠોળ ઉપરાંત. આ ચરબી તંદુરસ્ત ખોરાકને પણ આહારમાંથી ગુમાવી શકાય નહીં, જ્યાં મીઠા વગરના બદામ, બીજ, ઓલિવ તેલ અને એવોકાડોનો સમાવેશ કરવો જોઈએ.

શું સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ અટકાવી શકાય છે?

કમનસીબે, સગર્ભાવસ્થાના ડાયાબિટીસને સંપૂર્ણપણે રોકવું શક્ય નથી. જો કે, તંદુરસ્ત આદતોને અનુસરવાથી તમારી સ્થિતિ વિકસાવવાની તકો ઘટાડી શકાય છે. જો તમે સગર્ભા છો અને તમને આ પ્રકારના ડાયાબિટીસની શક્યતાઓ વધારતા જોખમી પરિબળોમાંનું એક છે, તો તંદુરસ્ત આહાર લેવાનો પ્રયાસ કરો અને નિયમિતપણે કસરત કરો. જો તે હલકી પ્રવૃત્તિ હોય તો વાંધો નથી, જેમ કે ચાલવું કે તરવું, કોઈપણ હિલચાલ ફાયદાકારક હોઈ શકે છે.

બીજી બાજુ, જો તમે નજીકના ભવિષ્યમાં ગર્ભવતી થવાનું વિચારી રહ્યાં હોવ અને તમારું વજન વધારે છે, તો નિષ્ણાતો વજન ઘટાડવાની ભલામણ કરે છે. જો નુકશાન ઓછું હોય તો પણ વજન ઘટાડવાથી સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસનું જોખમ ઘટાડી શકાય છે. સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન કોઈપણ સમસ્યાઓ ટાળવા માટે તમારે કેટલું તંદુરસ્ત વજન પહોંચવું જોઈએ તે જાણવા માટે સ્વાસ્થ્ય નિષ્ણાત પાસે જાઓ.