Cunto-cunista habeenkii waa cillad cunto xumo oo aad u baahsan marka loo eego dad badan oo aaminsan waxaana ku hareeraysan khuraafaad iyo macluumaad khaldan, maadaama marka la ogaado, ay u baahan tahay caawimo nafsi ah oo uu hago nafaqeeyaha. Sadarkan waxa aynu ku sharixi doonaa waxa ay dhibaatadani ka kooban tahay, qaar ka mid ah sababaha, calaamadaha, fikradaha ku saabsan waxa aan cuni karno haddii aan qaniinyo hurdada ka hor iyo daawaynta ugu muhiimsan.
Marar badan ayaanu wax qabsanaa oo aynu in badan galnay oo aynu aqbalnay nolol maalmeedkeena in aynaan siinayn muhiimad ama aynu ka fikirno haddii ay tahay wax caadi ah ama haddii ay nala ildaran yihiin nooc ka mid ah cilladaha, markaa, marka, shaki ku jiro, waxa fiican inaad la tashato dhakhtar takhasus leh.
Waa maxay cilladda cunista habeenkii (NES)?
Waa qayb ka mid ah Cunno-xumada, inkastoo kuwa ugu caansan ay yihiin bulimia iyo anorexia, marka laga tago kuwa kale oo iyaguna aad khatar u ah oo khatar ku ah caafimaadka qofka.
Waxay la mid tahay, laakiin aan la mid ahayn, khalkhalka cunista xad-dhaafka ah. Qofka wax cuna ee habeenkii dambe badanaa waa qof miisaankiisu sarreeyo (lab iyo dheddig kasta), laakiin sidoo kale waxaa jiri kara kiisas bukaanno leh miisaan caadi ah (gudaha BMI ee dhererkooda iyo da'dooda).
Maxaa lagu gartaa cudurkaan, inta badan, waa in kuwa uu ku dhaco ay cunaan xaddi badan oo kalooriyo ah cashada, iyo xitaa ka hor intaysan seexan, xitaa gaaraan Waaberiga oo soo toosaa si aad wax badan u cunto. Sidoo kale, dadkani waxay inta badan soo bandhigaan calaamadaha anorexia subaxdii, taas oo ah, inta badan waxba ma cunaan marka ay kacaan ama subaxda guud ahaan.
Marka la eego inta ka hartay maalinta (qado iyo cunto fudud) bukaanku wuxuu badiyaa qaataa kalooriyo yar, maadaama ay wax yar cunaan saacadahaas, dhammaan kalooriyada qaadashada waxaa la sameeyaa cashada ka dib, saqda dhexe iyo subaxda hore. Caadooyinkani waxay keenaan dhibaatooyin caafimaad oo halis ah waxayna u baahan yihiin daaweyn shakhsiyeed, taasoo lama huraan u ah in la bilaabo sida ugu dhakhsaha badan.
Qaar ka mid ah calaamadaha cilladaan
Cudurka habeenkii cunnada ayaa leh calaamado dhowr ah oo cad oo si fudud loo ogaan karo, laakiin marka hore waa inaan caddaynaa in haddii aan casho hore u qaadanno, tusaale ahaan, 8, waa wax caadi ah in aan gaajoonno 11 jir. Markaas waa in aynaan ku wareerin cunno xumidaan. Halkaas waxaan ku cabeynaa shaah la'aanteed, xabbad miro ah, wiqiyadood oo shukulaato madow ah (ugu yaraan 70%), iwm.
Si kastaba ha ahaatee, haddii habaynteena habeenkii ay ku beeganto qaar ka mid ah calaamadahan, markaa waa inaan aragnaa dhakhtar sida ugu dhakhsaha badan:
- Anorexia subaxdii: quraacda waxba uma cunno.
- Niyadda wanaagsan ee subaxdii, laakiin hoos u dhaca marka maalintu sii socoto.
- hyperphagia habeenkii: cashada ka dib waxay cunaan qiyaastii 25% kaloriyada ay u baahan yihiin iyo in ka sii badan waxay u muuqdaan inay yihiin karbohaydraytyo.
- Ma aha qaniinyo, waa cuntooyin yaryar oo joogto ah habeenkii oo dhan.
- Dhibaatooyinka hurdada: Kuwa qaba NES caadi ahaan toos uma seexdaan, laakiin way kacaan dhawr jeer oo hurdada qaarkood waxay cunaan cunto. Sidoo kale waa dad ay ku adag tahay inay seexdaan oo inta badan si fudud u soo toosa.
- Qof kasta oo qaba xanuunka habeenkii wax cunaya wuu garanayaa caadooyinkooda.
- Qadarka cuntada badanaa waa la kordhiyaa haddii qofka NES qaba uu la kulmo waqtiyo walaac iyo walaac.
Sababaha suurtagalka ah ee muuqaalka xanuunkan
Ma jirto sabab si fudud loo ogaan karo, laakiin waxaa jira baaritaanno kala duwan oo soo jeedinaya in sababta cilladani ay tahay jiritaanka isbeddelka qaabka neuroendocrine.
Si kale haddii loo dhigo, dadka qaba cilladda cunista habeenkii waxay leeyihiin isbeddel ku yimaada cortisol, melatonin, leptin ama Adrenal Pituitary Pituitary, iwm. Waxaas oo dhan ayaa daryeelaya hawlaha sharciyeed ee gudaha noolaha laga bilaabo wareegyada hurdada ilaa in aan maskaxda u sheegno in aan buuxanahay iyo hawlaha kale ee nafsiga ah iyo dheef-shiid kiimikaadka lagama maarmaanka ah.
Waxa kale oo jiri doonta suurtogalnimada nooc ka mid ah saadaalinta hidde-sideyaasha, iyo sidoo kale arrimo dhaqan-bulsho iyo deegaan. Sidoo kale, hababka welwelka, walbahaarka, niyad-jabka iyo kuwa kale waxay keenayaan in cunto badan la geliyo si loo gaaro nabaddaas oo maskaxdu ay ina siiso marka aan dhergno oo aan ku qanacsanahay.
Daawaynta iyo xalalka suurtogalka ah
Waxaan horeyba u sheegnay in haddii hadda aan akhrinay tan aan ognahay in aan ka caban karno xanuunka habeenkii, waxa ugu fiican ee la sameeyo waa in aan aado dhakhtarka oo aan nafteena gelino gacmaha takhasuska. Si kastaba ha ahaatee, haddii aan weli shaki qabno, ama aan rabno inaan nafteena xalino (ma talineyno 100%), waxaan sameyn karnaa qaar ka mid ah fikradaha aan ku dhaafno hoos:
isku day inaad bedesho caadooyinka
Sida aynu nidhaahno, cunista habeenkii waa cillad cunto xumo oo u baahan caawimo nafsi ah, laakiin haddii aan rabno in aan isku dayno inaan beddelno caadooyinkayaga, waxaan bilaabi karnaa cuntooyin badan inta lagu jiro maalinta, siinaya jirkeena kalooriyo ku filan.
Cun 5 jeer maalintii Bilawga wax badan ayay nagu kacaysaa, laakiin ujeedadu waa sidaas, markaa waxaynu ku bilaabi karnaa in aynu laba cunto, tusaale ahaan, qado iyo cunto fudud, marka laga reebo cashada caadadan haddii aynu haysano. Waxaa laga yaabaa inaanan wax badan cuni karin marka ay timaado waqtiga, sidaas darteed waxaa la door bidaa in la cuno qaybo yaryar oo aan ku bilowno cuntooyin aad nagu kiciso, xitaa haddii aysan 100% aad u caafimaad qabin.
Wax yar, beddel oo ku dar digir badan, khudaar, iniin, miro oo kordhi qaybaha. Waxa ay tahay in aan iska ilaalino waa in aan cunno khudradda cashada, ama cunista shiilan Faransiiska ama hal ukun oo adag oo la kariyey qadada. Waa inaan ku darnaa noocyo badan oo cuntooyin ah si ay u jiraan fitamiino, borotiinno, macdan, fiber, iwm.
Si fiican u waraabi
Qaybtani waa lama huraan waxaanan dooran karnaa biyaha, casiirka khudradda dabiiciga ah ama faleebooyinka. Halkan waa inaan iska ilaalinaa cabitaannada sonkorta leh, cabitaannada tamarta, cabitaannada fudud iyo aalkolada, maadaama muddo ka dib ay la ildaran tahay cilladda cuntada habeenkii, caafimaadkayagu wuxuu noqon doonaa mid jilicsan.
Waxyaabo kale oo muhiim ah oo ku saabsan cabitaanka dareeraha waa iyada Saameyn diiran, sidaas darteed waxay naga caawin doontaa inaan ka fogaano cuntooyinka fudud ee u dhexeeya cuntada waxaana awood u yeelan doonaa inaan si ka sii wanaagsan ugu dulqaadanno cuntada iyo cuntada, si wax yar oo yar aan ula qabsanno habka cusub. Khubarada laftooda ayaa ku taliyay in la cabbo dareeraha inta badan si looga fogaado walaaca cuntada, fikradda ayaa ah in la habeeyo.
Si kastaba ha ahaatee, haddii aan ogaano inaanan xakameyn karin xamaasadaha, waxaan si degdeg ah u codsanaa gargaar ka hor inta uusan caafimaadkeenna sii xumaan.
Jimicsi
Ku celcelinta ugu yaraan 30 daqiiqo oo dhaqdhaqaaq jireed ah maalintii waxay caawisaa nidaaminta kharashka tamarta waxayna soo saartaa dareenka rabitaanka cuntada. Iyadoo xaqiiqda fudud ee qaado 10.000 oo tillaabo ay WHO ku talisay, waxaan kicin karnaa caadada ah in aan firfircooneyno jirkeena iyo nidaaminta waqtiyada cuntada.
Intaa waxaa dheer, marka aan jimicsiga sameyno, waan raaxaysanaa, guriga ayaan ka soo baxnaa, waxaan la xiriirnaa deegaanka oo aan yareynaa walaaca, ilaa inta dhaqdhaqaaqa aan sameyneyno ay nagu kiciso oo aan jecelnahay. Midda dambe waa lama huraan, sida aan ku sheegnay cuntada. Waa inaad ku bilowdaa wax aan aad u jecelnahay, tusaale ahaan, la bixida xayawaankeena, dhegeysiga muusiga aan jecelnahay, la socoshada saaxiib ama xubin qoyska, sidoo kale waxay nagu dhiirigelin kartaa.
U diyaari cunto fudud oo caafimaad leh
Uma maleyneyno in waxaas oo dhan aan sameyneyno ay naga ilaalinayaan inaan kacno subaxda hore, marka ugu horeysa hawl-qabadku wuxuu ahaan doonaa sidii hore oo marka aan bilowno la qabsiga laxanka cusub, baraaruga ayaa yaraan doona. Weli, marka hore, waa fikrad wanaagsan, jooji iibsashada macmacaanka, ultra-processed, karbohaydraytyada iyo cuntooyinka aadka waxyeello u leh caafimaadka oo aan u abuurno cunto fudud oo caafimaad leh markaan soo toosno, tusaale ahaan, farmaajo daray ah, canab, caano fadhi dabiici ah oo leh iniin, tufaax iyo qorfe, qolof leh humus, iwm.