Lahaanshaha xayawaanku waa mas'uuliyad weyn, dhibna ma laha waxa aan hoos kuugu sharaxno; Haddii aadan diyaar u ahayn, ha korsan eey. Si kastaba ha ahaatee, haddii aad tahay mid ka mid ah kuwa hore ugu lahaa xubin xayawaan ah qoyska, daraasad dhawaan la sameeyay hubisaa in milkiilayaasha eey leeyihiin afar jeer ayay u badan tahay in lala kulmo talooyinka dhaqdhaqaaqa jireed ee hadda.
Daraasadda ayaa waxaa ka qeyb qaatay boqolaal qoys oo British ah, taasoo muujineysa in lahaanshaha eey ay si weyn u saameyn karto inta jimicsiga ay dadku qaataan. Weli, cilmi-baaristu waxay sidoo kale kor u qaadaysaa su'aalaha ku saabsan sababta dadku aysan waligood u socon xayawaankooda ama aysan helin jimicsi kale, ama haddii mid naga mid ah ay tahay inuu helo eey si uu ugu dhiirrigeliyo nafteena si aan u firfircoonaado maalin kasta.
Dadka eeyaha leh vs dadka aan xayawaanka lahayn
Sidaan hore u sheegay, in eey la haysto maaha wax fudud. Waxay u baahan tahay masuuliyad iyo xilkasnimo, waxaanan ogahay inay jiraan waqtiyo uu kor u kici karo. Waxaa jira baaritaano dhowr ah oo lagu tijaabiyay xiriirka ka dhexeeya ey yeelashada iyo firfircoonida joogtada ah, laakiin had iyo jeer waxay ahaayeen kuwo yar oo shaki la'aan ah. Sababtan awgeed, cilmi-baarayaasha ka socda Jaamacadda Liverpool iyo machadyada kale waxay rabeen inay isbarbardhigaan dhammaystiran u dhexeeya dadka aan lahayn eey iyo kuwa aan lahayn xayawaan rabbaan ah.
Daraasaddan cusub, oo lagu daabacay Warbixinnada Sayniska, waxay qorteen xaafad u dhow Liverpool (ku dhawaad 700 oo kaqeybgalayaal ah oo ka kala yimid 385 qoys oo aagga) waxayna sahamiyeen qoysaskooda noloshooda iyo xayawaanka rabaayada ah. Saynis yahanadu waxay diiradda saareen hal beel, sidaa darteed ma jirin farqi aad u badan oo ka jira deegaanka deegaanka - jidadka, jardiinooyinka, iyo meelaha aad ku jimicsan karto. Ku dhawaad saddex meelood meel ka mid ah wadarta waxay lahaayeen eey.
Cilmi-baadhayaashu waxay waydiiyeen qof kasta inuu ka jawaabo su'aalo-ururin dheer oo ku saabsan inta iyo inta ay le'eg yihiin jimicsiga toddobaad kasta. Intaa waxaa dheer, qoysaska qaar ayaa la siiyay kormeerayaal si ay ula socdaan dhaqdhaqaaqooda waxaana laga codsaday inay xirtaan muddo toddobaad ah iyagoo sameynaya jimicsi caadi ah. Ka dib, waxay ururiyeen dhammaan xogta iyo isbarbardhigga bilaabay.
Yaa ka firfircoon?
Waxaa si cad loo arkay in dadka eeyaha leh ay ku socdeen in ka badan dadka aan haysan xayawaanka rabaayada ah. Inta badan mulkiilayaasha eyda waxay kharash gareeyeen dhowr 300 daqiiqo todobaadkii la socodka xayawaankaaga. Tani waxay ka dhigan tahay in ay socdeen ilaa 200 daqiiqo in ka badan dadka aan lahayn eey.
Waa in la xusuustaa in Ururka Caafimaadka Adduunka (WHO) ay ku taliso in la sameeyo ugu yaraan 150 daqiiqo jimicsi dhexdhexaad ah toddobaadkii. Sidaa darteed, mulkiilayaasha eeyaha leh waxay u hoggaansameen taladan caafimaadka qabta.
Intaa waxaa dheer, daraasaddu waxay muujisay in milkiilayaasha sidoo kale lagu dhiirigeliyay orodka, baaskiil wadida iyo aadida jimicsiga la'aantood eey, sidaas darteed waxay noqon kartaa mid dhiirigelin leh in la helo shirkad canine ah. Iyo, sida xiisaha, ah haweenka da'da yar ee caafimaadka qaba waxay ahaayeen qaybaha dadweynaha ee aan weligood eyga u qaadin socod.
«Eeygu maaha qalab naga dhigaya mid jidh ahaan aad u firfircoon", ayuu yiri Westgarth, qoraaga daraasadda. "Laakiin haddii aad dareento inaad haysato wakhti, xiiso, iyo dhaqaale aad ku qaadato mas'uuliyadda lahaanshaha eeyaha, markaa waxay yihiin dhiirigelinta ugu fiican ee aad u socoto markaad marmarsiyo ka dhigtay inaadan.«.