Dhowr sano ka hor ayaa Ururka Caafimaadka Adduunka (WHO) waxay ku qeexday qaab nololeedka fadhiidka ah iyo dhaqdhaqaaqa jidhka inuu yahay cudur caalami ah oo cawaaqib xun ku leh caafimaadka iyo dhaqaalaha meeraha oo dhan. Inkasta oo nasiib wanaag, ay jirto wacyiga sii kordhaya ee ku saabsan caadooyinka qaab nololeedka caafimaadka qaba iyo ciyaaraha, qayb badan oo dadweynaha ka mid ah ayaa gebi ahaanba laga saaray ujeedadii uu ururku u dejiyay.
maanta ayaa la daabacay Daraasad lagu sameeyay joornaalka Lancet Global Health, halkaas oo koox ka mid ah cilmi-baarayaasha WHO ay xaqiijiyeen in in ka badan 1.400 milyan oo qof (27% dadka qaangaarka ah ee adduunka) aysan samayn jimicsi ku filan intii lagu jiray 7.
Rag iyo dumarba ma gaadhin heerarkii lagu taliyey ee dhaqdhaqaaqa jidhka si ay u caafimaad qabaan. Ma garanaysaa waxa ay ka dhigan tahay ku celcelinta? ugu yaraan 150 daqiiqo oo dhaqdhaqaaq dhexdhexaad ah ama 75 daqiiqo oo dhaqdhaqaaq xoog leh todobaadkii.
Faa'iidooyinka dhaqdhaqaaqa jireed ee caafimaadku aad bay u badan yihiin: waxay yaraynaysaa khatarta cudurrada wadnaha iyo xididdada dhiigga, waxay saameyn togan ku leedahay caafimaadka maskaxda, waxay dib u dhigtaa bilawga asaasaqa, waxayna naga caawisaa in aan joogno miisaan caafimaad leh.
Meelaha ugu sarreeya ee dhaqdhaqaaqa jireed waxay ahaayeen Latin America iyo Kariibiyaanka (43,7%), Koonfurta Aasiya (43,0%), iyo wadamada reer galbeedka ee dakhliga sare (42,3%) dumarka; Taas bedelkeeda, heerka ugu hooseeya ee ragga ayaa ka dhacay Oceania (12,3%), Bari iyo Koonfur Bari Aasiya (17,6%), iyo Saxaraha ka hooseeya (17,9%).
Wadamada hodanka ah ayaa sii kordhaya fadhigoodu
Intaa waxaa dheer, xogta daraasadda ayaa tilmaamaysa in aan wax horumar ah laga helin hagaajinta heerarka dhaqdhaqaaqa jireed ee caalamiga ah intii u dhaxaysay 2001 iyo 2016 iyo in wadamada reer galbeedka ee dakhliga sare ay noqdaan kuwo fadhiid ah, iyada oo heerka dhaqdhaqaaq la'aanta jireed oo ka badan labanlaab marka loo eego wadamada dakhligoodu hooseeyo (37% vs. 16%).
Daraasadu waxay tilmaamaysaa in ma jiraan wax horumar ah oo laga sameeyay heerarka guud ee dhaqdhaqaaqa jidhka intii u dhaxaysay 2001 iyo 2016, iyadoo wadamada reer galbeedka ee dhaqaalahoodu sarreeyo ay noqdeen kuwa ugu fadhiidka badan.
Aasiya waxay u taagan tahay horumar la taaban karo Sanadihii la soo dhaafay, oo ka socday 26% dhaqdhaqaaq la'aanta jirka 2001 ilaa 17% 2016. Tani waxay sabab u tahay horumarka laga sameeyay Shiinaha, halkaas oo dhaqdhaqaaq la'aanta ay hoos ugu dhacday 14%, wax aad u muuqda marka loo eego wadamada sida Jarmalka oo ka sarreeya 40%.
ragga vs dumarka
Cilmi-baarayaashu waxay ogaadeen in uu jiro a farqiga weyn ee jinsiga waxaana laga arkayaa wadamada oo dhan gaar ahaan meelaha ay ka mid yihiin Bangladesh, halkaas oo 40% qaybta dumarku aysan samayn jimicsi ku filan.
Melody Ding, oo ah cilmi-baare ka tirsan jaamacadda Sydney, ayaa la socota muuqaalkan warqad saxeexan oo ay ku xaqiijinayso in xogtan ay sabab u tahay xaqiiqda haweenku waxay la kulmaan caqabado badan oo bulsho, dhaqan iyo deegaan oo xagga jimicsiga jirka ah.
Ku baaq in la abuuro fursado ammaan iyo dhaqan ahaan la aqbali karo oo awood u siinaya haweenka inay ka qayb qaataan hawl kasta.
WHO waxay ka digaysaa hoos u dhaca dhaqdhaqaaqa jidhka
🏃🏼♀️In ka sii badan #jimicsi abuuraa qaab nololeed firfircoon, faa'iido kuu leh #saaluud
🏊🏼 Ku celceli 60 daqiiqo. maalin leh hawl dhexdhexaad ah oo firfircoon
🤸🏼♂️Waxay yaraysaa fadhiidnimada
Talooyin badan 👉🏼https://t.co/vthy6IZDtK pic.twitter.com/WjnsDEAhCB- Moncloa (@desdelamoncloa) September 5, 2018
Sideen nahay Spain?
Nasiib wanaag ama nasiib darro, Spain waxay leedahay xaalad la mid ah adduunka intiisa kale. Rubuc ka mid ah dadweynaha (23% ragga iyo 30% dumarka) kuma dhaqmo jimicsiga jireed ee lagu taliyay. Laakiin gudaha waxa suurtogal ah, waxaan ku haynaa xog aad uga wanaagsan marka loo eego wadamada kale ee Midowga Yurub. Portugal 43%, Germany 42%, Italy 41%, United Kingdom 36% iyo France 29%.
Ma ahan markii ugu horeysay ee naloogu yeero dareenkayaga ku saabsan qaab nololeedka fadhiidka ah ee uu soo gaaray Isbaanishka. Gudaha Sahanka Caafimaadka Qaranka ee ugu dambeeyay ayaa la ogaaday in 35% dadku ay leeyihiin heerar hoose oo dhaqdhaqaaq jireed halka 54% ay ahaayeen kuwa cayilan.